Πλοία από Σκυρόδεμα (Τσιμεντόπλοια) [concrete ships]

[vama]

Αν έχει κανείς το άρθρο αυτό του Eφοπλιστή θα με ενδιέφερε. Πάντως στην κατασκευή θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν και πολύ ξύλο για καλούπια (έχω βρει αρκετές αναφορές σε κατηγορούμενους με την απελευθέρωση υλοτόμους πως οι μεγάλες ποσότητες ξύλου που έκοβαν στην περιοχή του Λαυρίου και όχι μόνο πήγαιναν εκεί - αν και πιθανότατα θα χρησιμοποιούνταν και σε κατασκευή καϊκιών στα ίδια περίπου ναυπηγεία, ενώ και περιφεριακά των κατασκευαζόμενων σκαφών φαίνεται να κατασκευάζονταν σκαλωσιές σε ύψος 4-5 μέτρων, μάλλον για να δουλεύουν οι εργάτες στο εξωτερικό του πλοίου).

[vama]

Επιστρέφοντας στην ακριβή τοποθεσία των ναυπηγείων για τα τσιμεντόπλοια ενδιαφέρουσα είναι η παρακάτω αεροφωτογραφία της εποχής (10/1943). Σ' αυτή δεν φαίνεται τίποτα σχετικό κοντά στις δεξαμενές. Αντίθετα διακρίνεται μία περιοχή που μοιάζει με αυτή του γερμανικού χάρτη (όχι μόνο φαίνεται η ύπαρξη εγκαταστάσεων, αλλά διακρίνονται και ο δρόμος που πηγαίνει προς τα πάνω, τα δύο μεγάλα κτήρια, και η σιδηροδρομική διασταύρωση). Πιθανότατα στον λίγο χρόνο που έχει μεσολαβήσει (γύρω στο 2μηνο; ) ανάμεσα στην αεροφωτογραφία και τον χάρτη κάποιες μικρο-αλλαγές θα μπορούσαν να έχουν γίνει, ωστόσο δεν θα πρέπει να άλλαξαν και πολλά. Ενδεχομένως λοιπόν οι δεξιότερες γλίστρες του χάρτη να είναι αυτές αριστερά του υπόστεγου της Μεγκατέχνικα. Η γνώμη σας;

Μήπως ξέρει κανείς που βρίσκεται το ναυπηγείο του Μπούμπη; Κάπου διάβασα πως αυτό και το διπλανό του Κορωναίου αγοράστηκαν πριν από μια περίπου δεκαετία από τα ναυπηγεία Φραντζή. Πιθανότατα πρεπει να είναι κάπου εκεί που ναυπηγούνταν τα τσιμεντόπλοια (αν και το όνομα Μπούμπης δεν το έχω συναντήσει την εποχή εκείνη παρά μόνο σε τράπεζες - νομίζω Περικλής Μπούμπης, δεν ξέρω αν έχει καμία σχέση - το δε του Κορωναίου είναι αρκετά συνηθισμένο σαν όνομα, αλλά δεν ξέρω αν κάποια φορά από αυτές που το συνάντησα είχε σχέση με ναυπηγείο). Επίσεις σχετικό ίσως είναι ένα ναυπηγεό Κρητικού. Ξέρει κανείς που ακριβώς βρίσκεται;
DSC04499.JPG

[Στέφανος]

η "Γερμανική σκάλα" μάλλον προδίδει και την πηγή/αιτία της ονοματοδοσίας της ...

κοιτώντας την παραπάνω δορυφορική, στο δεύτερο ναυπηγείο από την σκάλα, φαίνεται μία τσιμεντένια ράμπα [δεν το παρατήρησα τώρα, ξέρω ότι υπάρχει αλλά δεν γνωρίζω εάν είναι γερμανικής κατασκευής

[vama]

Τελικά ίσως είχατε δίκιο αρχικά. Βρήκα άλλη μία αεροφωτογραφία (όχι δορυφορική βεβαια αφού το '43 δεν υπήρχαν δορυφόροι) που δείχνει όλη την περιοχή. Τα ναυπηγεία που φαίνονται στην προηγούμενη αεροφωτογραφία είναι αρκετά ανατολικότερα από ότι νόμιζα όπως φάινεται καθαρά εδώ. Απλώς το κενό ανάμεσα στην περιοχή των δεξαμενών και των ναυπηγείων που τώρα είναι ανύπαρκτο τότε ήταν αρκετά μεγάλο. Η φωτογραφία είναι ελάχιστα προγενέστερη της προηγούμενης (γύρω στο 4μηνο), οπότε μάλλον δεν θα είχαν αλλάξει πολλά. Για να ναυπηγεία που προανέφερα ξέρεις κανείς ποιά ακριβώς είναι;
DSC04313.JPG

[Παναγιώτης]

Υποθέτω ότι ο αγωγός που φάινεται να ξεκινά από το βουνό και να διακλαδίζεται και ο αριστερός κλάδος να καταλήγει στο ντόκο που φαίνεται στο τοπογραφικό είναι αγωγός καυσίμων και πρέπει να είναι ο νόκος που σημειώνεται σην πρώτη φωτογραφία. Τι γράφει στο τοπογαφικό στην αρχή του αγωγού;

Στη φωτογραφία που έσβησες είχε ενδιαφέροντα στοιχεία για το καλούπι...

[vama]

Αν κατάλαβα καλά εννοείς τη γραμμή που φαίνεται στο γερμανικό χάρτη να ξεκινά από το σημείο που λέει Steinbruch. Steinbruch σημαίνει λατομείο. Εκεί προφανώς βρισκόταν το σημείο που έπαιρναν μέρος των πρώτων υλών για την κατασκευή των τσιμεντοπλοίων (το τσιμέντο θα πρέπει να ερχόταν από την Τιτάν αλλά και από άλλες παρόμοιες εταιρίες). Η γραμμή λοιπόν δεν πρέπει να είναι αγωγός, αλλά δρόμος (ή ενδεχομένως και μικρός σιδηρόδρομος - decauville - αν και μια άλλη γραμμή που υποδεικνύει σιδηρόδρομο είναι κάπως διαφορετική).

[Παναγιώτης]

Συμφωνώ τότε... Πολύ πιθανό τότε να είναι κάποιο είδος σιδηροδρμικής μεταφοράς ίσως και για αυτό στις περισσότερες αλλαγες κατεύθυνσης είναι με καμπύλες όπως φαίνεται στο τοπογραφικό. Φαίνεται πουθενά στο τοπογραφικό παρασκευαστήριο σκυροδέματος;

[vama]

Δυστυχώς δεν έχω αυτή τη στιγμή τον χάρτη σε καλή ανάλυση, αλλά δεν μπορώ να διακρίνω κάτι τέτοιο. Πάντως σε ένα άλλο χάρτη που έχω (ή για την ακρίβεια σχεδιάγραμμα αφού η προέλευσή του είναι ένας πρώην εργαζόμενος που έδωσε πληροφορίες στις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες) και που απεικονίζει το ναυπηγείο της περιοχής της Βάρης (τσιμεντοπλοίων και πάλι βεβαίως), φαίνεται εκτός από ένα λατομείο (που συνδέεται με decauville με το κέντρο των ναυπηγείων), και ένα ξυλουργείο, γραφεία, χώροι διαμονής και φορτοεκφόρτωσης, αλλά και κάποιος χώρος για την προπαρασκευή (ή ανάμειξη όπως λεέι) του τσιμέντου. Έχω εντοπίσει νομίζω την περιοχή αυτή, αλλά δεν έχει μείνει τίποτα σήμερα (εκτός ίσως από κάτι που θα μπορούσε να είναι ο χώρος φορτοεκφόρτωσης). Δεν φαίνονται σημάδια από γλύστρες, ούτε και κάποιος μικρός κυμματοθράυστης που υπάρχει στον χάρτη. Πάντως εέκινος ο χώρος ήταν μικρότερος και χρησημοποιήθηκε και λιγότερο.

[Roi Baudoin]

Θα ήθελα να σας συγχαρώ για την προσέγγιση του θέματος αυτού.
Το θέμα σηκώνει πολύ συζήτηση.
Οι προεκτάσεις του, μάλιστα, καλύπτουν πολλούς τομείς.

Όταν ψάχναμε το θέμα με την Περιβαλλοντική Ομάδα του 2ου ΤΕΕ Ραφήνας, μας δόθηκε η πληροφορία ότι Έλληνας καθηγητής (πιθανόν του Πολυτεχνείου εκείνης της εποχής) είχε πραγματοποιήσει έρευνα για την κατασκευή τσιμεντόπλοιων.
Οι γερμανοί πραγματοποιούσαν την ναυπήγηση των τσιμεντόπλοιων στο Πέραμα, με βάση και την έρευνα του Έλληνα καθηγητή.
Η πηγή είναι αρκετά αξιόπιστη και η πληροφορία θα πρέπει να είναι αληθινή.
Για προφανείς λόγους είναι καλό να μην αναφέρουμε το όνομα του Έλληνα καθηγητή.

Όσο για την αμοιβή των εργατών στα ναυπηγεία της Γερμανικής Σκάλας του Περάματος αυτή δεν ήταν άλλη από ένα πιάτο νερόβραστες πατάτες ή λαχανίδες.
Και το χαρμάνι το έριχναν στα καλούπια ακόμα και με τα χέρια τους.

Πάμε τώρα στο εξαιρετικό άρθρο του Γιάννη Γαβρίλη στο περιοδικό "ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ" (τεύχος 4, Ιούνιος 1993).
Ο Γιάννης Γαβρίλης αναφέρει:

"Τσιμεντόπλοια.
¶ψυχα κουφάρια, φθηνά υποκατάστατα των κανονικών πλοίων, τον καιρό της γερμανικής κατοχής.
Σήμερα ερείπια, κυριολεκτικά και μεταφορικά, άλλα έχουν χρησιμοποιηθεί σαν προβλήτες, άλλα «ησυχάζουν» στον βυθό του Περάματος και άλλα περιμένουν το δυναμίτη που θα τα εξαφανίσει για πάντα, μετατρέποντας τα σε... προσωρινά λοφάκια χαλικιού στο βυθό.
Αν και η ύπαρξη τους είναι λίγο-πολύ γνωστή σε όλους, η ιστορία τους είναι σχεδόν άγνωστη. Μεταφέρουμε εδώ, όσες πληροφορίες συγκεντρώθηκαν από προφορικές μαρτυρίες ελάχιστων επιζώντων. Αντί για ελάσματα σιδερένια, δυσεύρετα από το 1942 και μετά, οι Γερμανοί ναυπηγοί «ανακάλυψαν» το ενισχυμένο σκυρόδεμα ως πρώτη ύλη ναυπήγισης μικρών μεταγωγικών και βοηθητικών του πολεμικού στόλου πλοίων.
Έτσι, στο ναυάγιο του Μπλαζάκη, δίπλα στη Γερμανική Σκάλα (στο Πέραμα), οι δυνάμεις κατοχής στήνουν από το 1942 ένα διαφορετικό ναυπηγείο. Τεράστια τσιμεντένια καλούπια, στηριγμένα πάνω σε επίσης τσιμεντένια «βάζα», που σώζονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια, επενδύονταν με λεπτή λαμαρίνα και μορφοποιούσαν το σκαρί του τσιμεντοπλοιου. Στη συνέχεια, οι ντόπιοι, άλλοτε υποχρεωμένοι από τα όπλα κι άλλοτε Οπό την... πείνα, δούλευαν το χαρμάνι με τα χέρια και γέμιζαν το καλούπι με σκυρόδεμα. Η αμοιβή ήταν ένα πιάτο φαγητό. Συνήθως νερόβραστες πατάτες, κάθε μεσημέρι. Σε λίγες μέρες γινόταν το ξεκαλούπωμα και το καινούργιο σκαρί όδευε για τη θάλασσα πάνω στην τσιμεντένια γλίστρα που υπάρχει και σήμερα εκεί. Οι καθελκύσεις δεν ήταν πάντα επιτυχείς. Μερικά από τα τσιμεντόπλοια βούλιαζαν επιτόπου και άλλα ταξίδευαν μόνο για λίγα λεπτά, μέχρι να γεμίσουν τ' αμπάρια τους με... θάλασσα. Όσα κατάφερναν να επιπλεύσουν, εξοπλίζονταν με μηχανή, βάφονταν γκρι και ξεκινούσαν τις αποστολές τους. Συνήθως έκαναν δρομολόγια στην Κρήτη. Χρειάζονταν τον τετραπλάσιο χρόνο για να φτάσουν και φόρτωναν μόλις το ένα τέταρτο του φορτίου από τα αναλόγων διαστάσεων μεταφορικά πλοία. Σε άλλες συνθήκες χρησιμοποιήθηκαν για προσωρινές προβλήτες και για τον αποκλεισμό λιμανιών όπως στο Βόλο. Δύο από τα πλοία αυτά ήταν μέχρι τις 11 Οκτωβρίου 1944, δεμένα στην άκρη του Περάματος, γεμάτα με νάρκες και άλλα εκρηκτικά υπό την αυστηρή επίβλεψη της Γκεστάπο, έτοιμα να τιναχτούν στον αέρα, τινάζοντας ταυτόχρονα και τις εγκαταστάσεις του Περάματος και της Σαλαμίνας. Τα καλώδια για την από ασφαλή απόσταση ανατίναξη τους ταξίδευαν μέχρι το βουνό στο Πέραμα, πιο πάνω από την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Από εκεί τα ανατίναξαν οι Γερμανοί μόλις και ο τελευταίος είχε επιβιβαστεί στο τρένο που τους μετέφερε στον Πειραιά. Από την έκρηξη σκοτώθηκε και ο ψαράς Νίκος Τσαλίκης….»


Και δύο από τις φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο του Γιάννη Γαβρίλη στον "ΕΦΟΠΛΙΣΤΗ".


"Το τσιμεντόπλοιο στη Γερμανική Σκάλα στο Πέραμα.
Η θάλασσα το καταστρέφει λίγο-λίγο διαβρώνοντας το τσιμέντο."
Η φωτογραφία είναι του Χρήστου Λαζάρου.


Τσιμεντόπλοιο στη Γερμανική Σκάλα.jpg


"Το τσιμεντόπλοιο στο λιμανάκι του Αγίους Γεωργίου στα Μέθανα. Φαίνονται καθαρά οι ναυπηγικές γραμμές και τα κατασκευαστικά στοιχεία του πλοίου."


Τσιμεντόπλοιο στα Μέθανα.jpg


Αφιερωμένο εξαιρετικά στον Παναγιώτη, τον vama, τον Ellinis, τον Nicholas Peppas, τον Α. Μώλο, τον Έσπερο, τον Appia 1978, τον Rocinante, τον paroskayak, τον Django, τον Leonardo B, τον Leo και τον Sylver23.

[vama]

Πράγματι υπήρξε όπως δείχνουν τα στοιχεία καθηγητής του πολυτεχνείου που ανέλαβε να κάνει μάλλον κάποιες μετατροπές στα σχέδια (μάλλον Γαλλικής προέλευσης) που έφεραν οι Γερμανοί. Όσο για την αμοιβή δεν ξέρω αν οι εργάτες πληρώνονταν κάτι παραπάνω από πατάτες (υπάρχουν κάποια στοιχεία για την προμήθεια τροφίμων που προοριζόταν γι' αυτούς το '44, όταν το χρήμα είχε έτσι κι αλλιώς λίγη αξία λόγο πληθωρισμού, η παροχή τροφίμων ήταν πάντως συνήθης πρακτική για τους εργάτες που δούλεψαν σε κατοχικά έργα). Το βέβαιο είναι πως διατέθηκαν αρκετά μεγάλα ποσά για την υπόθεση αυτή, ποσά που πήγαιναν στις μεταλλουργικές εταιρίες αλλά και στους εργολάβους/ναυπηγούς (κάποιοι ήταν κανονικοί εργολάβοι πριν τον πόλεμο, είχαν μάλιστα κάνει και αμυντικά έργα για τον Ελληνικό στρατό). Υποτίθεται πως ένα μέρος των χρημάτων αυτών θα πήγαινε στους εργάτες. Τώρα το αν πήγε πράγματι και υπό ποιά μορφή (πληρωμή σε χρήμα - τουλάχιστον μέχρι και το '43, ή σε είδος) αυτό δεν μου είναι γνωστό προς το παρόν.